کلمه "فتوگرافی" که در فارسی آن را عکاسی می‌خوانیم، از ترکیب دو لغت یونانی((φωτογραφία (fotografia) پدید آمده است. فتو از کلمه"Phos" به معنای نور و گرافی از لغت" Graphi" به معنای نگارش؛ یعنی نوشتن با نور. (برگرفته از فرهنگ لغت آکسفورد(

همه منابع معتبر گوناگون مجازی و مکتوب، روایت مشابهی از تاریخچهٔ عکاسی ارائه می‌کنند. آنچه مشخص است این است که سال‌ها قبل از اختراع عکاسی اساس کار دوربین عکاسی وجود داشته است. دانشمندی به نام ابن هیثم در قرن پنجم هجری (یازدهم میلادی) از وسیله‌ای به نام "جعبه تاریک" در مشاهدات خورشید گرفتگی خود استفاده کرده بود.

اتاقک تاریک او، از جعبه یا فضایی که فقط بر روی یکی از سطوح آن روزنه‌ای کوچک وجود داشت تشکیل شده بود و از آنجا که نور به صورت خط مستقیم سیر می‌کند؛ پس از عبور از این روزنه باعث می‌شد که تصویری نسبتا واضح از فضای بیرون به صورت وارونه بر روی سطح مقابل تشکیل شود. آن‌طور که نقل می‌شود، بعدها این وسیله در جریان جنگ‌های صلیبی به اروپا راه یافت و سالیان سال بعد این وسیله به شدت مورد توجه نقاشان قرار گرفت و بیشتر نقاشان به‌خصوص نقاشان ایتالیایی قرن شانزدهم از آن برای طراحی دقیق منظره‌ها و ملاحظه دورنمایی صحیح، از آن استفاده می‌کردند. این تصاویر بسیار واقعی و از پرسپکتیو صحیحی برخوردار بودند.

تصویری از ابن هیثم و نمایی ذهنی از اتاقک تاریک

عکاسی به مفهومی که ما امروزه با آن آشناییم، توسط یک فرد کشف نشده است، بلکه نتیجه تلاش بسیاری از شیمیدان‌ها است. آغاز آن به سال ۱۷۲۷میلادی برمی‌گردد. در آن سال "شولز" مشاهده کرد که مخلوطی از نیترات نقره و گچ در مقابل نور، تیره می‌شوند. در دهه ۱۸۳۰یک فرانسوی به نام "لویی واگر" تصادفا کشف کرد که برای ظهور یک تصویر، می‌توان از یک ورقه مسی پوشیده شده از نقره که به وسیله بخار ید حساس شده باشد، استفاده کرد.

این نوع تصویر که به تصویر "داگری" معروف شد، در نتیجه شستشوی صفحه با محلول غلیظ نمک به دست آمد و حالت تثبیت دائمی داشت و از اواسط قرن نوزدهم جنبه عمومی پیدا کرد. تا این‌که سرانجام بین سال‌های ۱۸۲۲و ۱۸۲۶یک مخترع فرانشوی به نام "ژوزف نیسفور نی‌یپس" (Joseph Nicéphore Niépce) توانست اولین عکس دنیا را ثبت کند.

مهد علیا بر روی تخت طاووس (در وسط)، پسرش ناصرالدین شاه و دخترش عزت‌الدوله

او این عکس را که به باور مورخان نخستین عکس دنیاست، در دهکده‌ای به نام "سن لوپ دووارنس" در شرق فرانسه ثبت کرد. نسخه اصلی عکس در حالی که نی‌یپس قصد گرفتن یک کپی از آن را داشت، از بین رفت. نی‌یپس در واقع برای اولین بار مواد حساس را در اتاقک تاریک به کار برد. عکسی که وی تهیه کرد حدود ۸ساعت در معرض نور مستقیم خورشید قرار گرفته بود. او این روش را هلیوگرافی(Heliography) نامید: یعنی ترسیم به وسیله نور خورشید. (برگرفته از دانش‌نامه ویکی‌پدیا(

ورود عکاسی به ایران

۳ سال پس از پیدایش عکاسی، ناصرالدین شاه قاجار این هنر- صنعت را در دسامبر ۱۸۴۲ به ایران وارد کرد. تاریخ‌نویسان نوشته‌اند که وی به این فن علاقه فراوانی داشت و خود نیز عکاسی می‌کرد و از اولین عکس‌های او می‌توان به عکسی از مادرش ملک جهان خانم ملقب به نواب علیه و مهدِ عُلیا اشاره کرد.

عکاسی در دنیای کنونی

حال با وجود رشد صنعت و تکنولوژی و وارد شدن به دنیای دیجیتال، شکل این هنر هم تغییر کرده است. روزانه میلیون‌ها عکس در سراسر جهان با دوربین‌های کوچک و بزرگ گرفته و جابجا می‌شوند. کم‌هزینه بودن این نوع عکاسی و سرعت در انتقال تصاویر در مقایسه با عکاسی آنالوگ که در آن از نگاتیو استفاده می‌شد، باعث شده است تا سیل عظیمی از مردم به این نوع عکاسی روی بیاورند اما هنوز هم عکاسان حرفه‌ای که سرعت انتقال عکس برایشان از اهمیت کمتری برخوردار است، عکاسی با نگاتیو و یا اسلاید را ترجیح می‌دهند و معتقدند که حسگرهای دیجیتال نمی‌توانند کیفیتی را که فیلم در اختیار آنها می گذارد، عرضه کنند.

در گفتار دوم به انواع دوربین‌ها و ساختمان آنها خواهیم پرداخت.

انواع دوربین‌‌ها و مشخصات آن‌ها

دوربین‌‌های قطع بزرگ

این دوربین‌‌ها در ابعاد بزرگ و با حجم و وزن زیاد، بیشتر درکار‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند که کیفیت و بزرگی عکس بر هر عامل دیگری از جمله سهولت در حمل و نقل و سرعت عمل برتری دارد. این نوع دوربین‌‌ها بیشتر در آتلیه‌‌ها بر روی سه پایه استفاده می‌شوند و آن‌ها را "دوربین‌های آتلیه‌ای" می نامند. با فیلم‌های تک‌صفحه‌ای در ابعاد ۹×۶ سانتیمتر تا اندازه‌های ۴۰×۳۰ سانتیمتر موسوم به "فیلم تخت" كار می‌كنند و اخیرا شرکت‌های تولید کننده دوربین‌های دیجیتال، نوع دیجیتال این دوربین‌ها را هم که بی نیاز از نگاتیو است، در دسترس علاقه‌مندان گذاشته‌اند. کادر این دوربین‌ها تقریبا ۱۵ برابرکادر دوربین‌های ۳۵ میلیمتری است.

نمونه‌ای از یک دوربین قطع بزرگ

دوربین‌های قطع متوسط‪

این دوربین‌ها که به "مدیوم فرمت" نیز مشهورند، نام‌شان برگرفته ازفیلمی است ‌که مصرف می‌کنند. به طور کلی به دوربین‌هایی که فیلم‌های بزرگ‌تر از ۳۶×۲۴ میلیمتر و کوچک‌تر از ۵×۴ اینچ (حدود ۱۳×۱۰ سانتیمتر) مصرف می‌کنند، دوربین قطع متوسط می‌گوییم. جابجا کردن و سرعت آماده شدن این نوع دوربین‌ها در مقایسه با دوربین‌های قطع بزرگ راحت‌تر و سریع‌تر است.

لوبیتل ۲

در این دوربین‌ها هم مانند دوربین‌های قطع بزرگ، تصویر در منظره‌یاب (Visor) به‌صورت واژگون و چپ و راست دیده می‌شود. یعنی اگر شخصی از سمت راست دوربین وارد کادر تصویر شود، در منظره‌یاب این طور به نظر می‌رسد که از سمت چپ وارد شده است. این دوربین‌ها به سه دسته: تک لنزی انعکاسی، تک لنزی غیر انعکاسی و دولنزی انعکاسی تقسیم می‌شوند. نوع دیجیتال این نوع دوربین‌ها هم عرضه شده و دیگر نیازی به نگاتیو ندارد. به گونه‌ای که "بک" یا صفحه‌ای از سنسور‌های حساس، پشت دوربین‌هایی که قابلیت آن را داشته باشند قرار می‌گیرد و تصویر به‌جای ثبت بر روی فیلم، به صورت دیجیتال روی این سنسور‌های حساس تشکیل می‌شود.

دوربین‌های قطع کوچک

این دوربین‌ها که به دوربین‌های ۳۵ میلیمتری معروف‌اند، در دو نوع ۳۵ میلیمتری غیر انعکاسی و ۳۵ میلیمتری انعکاسی در بازار یافت می‌شوند.

۳۵ میلیمتری غیرانعکاسی: شاید برای یک بار هم که شده با این دوربین‌ها عکاسی کرده باشید. سیستم نمایاب این دوربین‌ها به صورت پنجره کوچکی است که در بالای لنز و در سمت راست قرار گرفته و هیچ ارتباطی میان لنز و آنچه عکاس می‌بیند وجود ندارد. در این نوع از نمایاب یا ویزور‌ها به این علت که عکاس از یک نقطه می‌بیند و از نقطه دیگر عکاسی می‌کند، تفاوت‌هایی بین عکسی که می‌گیرد و آنچه می‌بیند وجود دارد که این خطا به "خطای توازی" یا "پارالکسی" شهرت دارد. هر چه به سوژه‌ای که از آن عکس می‌گیریم نزدیک‌تر شویم، میزان این خطا بیشتر شده و در بی‌نهایت به کمترین حد خود می‌رسد. بهترین روش برای اینکه ببینید دوربین‌تان این خطا را دارد یا نه، این است که دست‌تان را بر روی لنز دوربین بگذارید و بعد از روی چشمی ‌دوربین نگاه کنید که آیا می‌توانید چیزی ببینید. اگر توانستید، دوربین شما غیر انعکاسی است و آن خطا را دارد و اگر نه انعکاسی است و بدون خطای پارالکسی.

دوربین ۳۵ میلیمتری غیرانعکاسی

۳۵ میلیمتری انعکاسی: اکثر عکاسانی که می‌خواهند دوربین‌شان نسبتا ارزان باشد، جابجایی آن راحت تر و استفاده از آن چندان پیچیده نباشد و بتوانند لنز‌های مختلفی بر روی دوربین‌شان نصب کنند، از این نوع دوربین استفاده می‌کنند. این دوربین‌ها با فیلم‌های قطع کوچک (۳۵ میایمتری) تغذیه می‌شوند و در مقایسه با دوربین‌های قطع بزرگ، برای عکاسی صنعتی و آتلیه‌ای مناسب نیستند. هرچند که امروزه دوربین‌های دیجیتالی که به بازار عرضه شده و هر روزه تکامل می‌یابند کم کم در حال رفع این مشکل‌اند. این دوربین‌ها دیگر مشکل "خطای پارالکسی" ندارند . بحث اصلی ما در گفتار‌های بعدی بر روی این دوربین خواهد بود.

دوربین ۳۵ میلیمتری انعکاسی

دوربین به طور کلی از دو بخش تشکیل شده است: بدنه و لنز. ساختمان دوربین‌های ۳۵ میلیمتری انعکاسی از این اجزا تشکیل شده است:

۱. مسیری که نور به صورت یک خط مستقیم می‌پیماید.

۲. دیافراگم که بر روی لنز قرار دارد و میزان نور را کنترل می‌کند.

۳. عدسی‌ها که تصویر را با فواصل کانونی مختلف بسته به نوع لنز، به آینه منتقل می‌کنند.

۴. ‫آینه که تصویر را به منشور انتقال می‌دهد و بالا و پایین می‌شود.

۵. منشور که تصویر را پس از تغییراتی بر روی نور به چشم ما منتقل می‌کند.

۶. پرده شاتر که هم‌زمان با آینه کار می‌کند و زمان انتقال نور را کنترل می‌کند.

۷. فیلم یا سنسور دیجیتال که تصویر بر روی آن ثبت می‌شود.

همه این اجزا کمک می‌کنند تا تصویرهای درست به چشم ما برسند و پس از آن بر روی صفحه حساس که ممکن است فیلم یا سنسور دیجیتال باشد تشکیل و در نهایت ثبت شوند. هنگامی که شما دکمه عکس‌برداری را که به دکمه "شاتر" معروف است فشار می‌دهید، آینه بالا رفته، دید ما را می‌بندد، و همان تصویری که لحظاتی پیش می‌دیدیم را بر روی صفحه حساس ثبت می‌کند.

دوربین‌های خاص

این دوربین‌ها همان‌طور که از اسم‌شان پیداست، برای شرایط خاص و موارد خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. دوربین‌های دید در شب، دوربین‌هایی که در عکاسی هوایی استفاده می‌شوند، دوربین‌های پولارید که عکس را در درون خود ظاهر و چاپ می‌کنند، به دوربین‌های خاص معروف‌اند که می‌توانند ترکیبی از دوربین‌هایی که در بالا نام‌شان برده شد هم باشند.

در گفتار بعدی، انواع لنزها و کارکردهای گوناگون آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

همان‌طور که در گفتار قبل توضیح داده شد، ساختمان درونی بدنه دوربین به گونه‌ای طراحی شده که نور پس از گذشتن از عدسی‌های مختلف درون لنز، به داخل بدنه دوربین می‌رسد. داخل بدنه دوربین پنج قسمت حساس و مهم وجود دارد که عکس را ابتدا به چشم بیننده رسانده و بعد با فشردن دکمه عکس‌برداری (شاتر) آن را ثبت می‌کند: آینه، منشور، چشمی، پرده شاتر و صفحه حساس.

تصویری از ساختمان داخل بدنه یک دوربین ۳۵ میلیمتری انعکاسی

۱) آینه: یک آینه کوچک به صورت مورب (۴۵ درجه) در پشت لنز قرار دارد ‪که نور را به بالا تابانده و وارد منشور می‌کند. با فشردن دکمه عکس‌برداری (شاتر) آینه به بالا می‌رود تا نور بر روی صفحه حساس که فیلم یا سنسور دیجیتالی است، ثبت شود.

۲) منشور: از آنجا که تصویر پس از تابیدن به آینه به صورت معکوس است‌، صفحه‌ای نیمه شفاف و پنج ضلعی در بالای آینه، این تصویر را در دو جهت افقی و عمودی می‌چرخاند به طوری که تصویر، هم‌جهت با سوژه واقعی به چشم عکاس برسد. منشور این کمک را هم به عکاس می‌کند که از پشت دوربین به سوژه‌اش نگاه کند و نیازی به نگاه کردن از بالا مانند دوربین‌های قطع بزرگ یا متوسط نداشته باشد.

۳) چشمی: ویزور، چشمی‌ و نمایاب اسامی‌ای هستند برای دریچه‌ای که عکاس سوژه‌اش را پس از بازتاب‌ها و گذر از عدسی‌های لنز، می‌تواند به راحتی و واقعی ببیند. در دوربین‌های پیشترفته کنونی قطعه کوچکی در کنار چشمی‌ قرار دارد و به افرادی که چشمان آنها دوربین یا نزدیک‌بین است کمک می‌کند تا بتوانند با تغییر آن بدون عینک‌، عکاسی کنند.

۴) پرده شاتر: قسمت حساس دیگری که در دوربین قرار دارد‌، پرده شاتر است که معمولا از جنس پارچه‌ای خاص و یا فلز است. این پرده بر روی صفحه حساس و زیر آینه قرار دارد و مانع از رسیدن نور به صفحه حساس می‌شود. با فشرده شدن دکمه شاتر، آینه و پرده شاتر هم‌زمان بالا رفته و تصویری که به چشم می‌رسید، بر روی صفحه حساس ثبت می‌شود و برای چند ثانیه یا کسری از ثانیه‌، آینه‌، راه نور و تصویری که به چشم عکاس می‌رسید را می‌بندد. مهمترین کار پرده شاتر تعیین مقدار زمانی است که نور باید به صفحه حساس برسد. هرچقدر نوری که در آن محیط عکاسی می‌کنیم کمتر باشد مقدار باز ماندن این پرده بیشتر و هرچقدر نور محیط بیشتر باشد این مقدار کمتر خواهد بود. سرعت باز و بسته شدن پرده شاتر با اندازه دیافراگم، نسبت عکس دارد.

۵) دیافراگم: داخل لنزها قطعه‌ای قرار دارد به نام دیافراگم که اندازه نور را برای رسیدن به صفحه حساس ( نگاتیو‌، یا حسگرهای دیجیتالی) کنترل می‌کند. این تیغه‌های نازک که عموما برای طول عمر بیشتر فلزی هستند‌، همچون مردمک چشم عمل می‌کنند. به گونه‌ای که با باز و بسته شدن‌، مقدار نوری که باید به صفحه حساس برسد را کنترل و نیز بر عمق میدان در عکس افزوده یا از آن می‌کاهند. هرچه‌قدر این تیغه‌ها بسته‌تر باشند نور کمتری به صفحه حساس رسیده و عمق میدان افزایش پیدا می‌کند و بالعکس.

دیافراگم در هر لنز با عددی شناخته می‌شود (F) و عدد دیافراگم حاصل تقسیم فاصله کانونی لنز بر قطر دیافراگم است که این دو عدد هر دو برحسب میلیمتر هستند. بازترین دیافراگم در حال حاضر عدد ۱ را دارد ( هرچند که شرکت‌های تولیدکننده لنز‌ها همواره در تلاش‌اند که این عدد را به حداقل برسانند.) ۱/۴، ۲، ۲/۸، ۴‌، ۵/۶‌، ۸‌، ۱۱‌، ۱۶‌، ۲۲ و ۳۲ و …. اعدادی هستند که

اعداد مختلف و میزان گشودگی دیافراگم

بر روی دهانه لنزها دیده می‌شوند. هرچقدر این عدد کمتر باشد‌، یعنی دیافراگم بازتر و میزان نوری که دریافت می‌کند بیشتر است؛ به همین دلیل عمق میدان کاهش پیدا می‌کند. از خصوصیت لنزها با عدد دیافراگم کم می‌توان به بالا رفتن شفافیت یا شارپنس عکس‌، عکاسی آسان تر در نور کم به‌خصوص در شب و کم‌حجم بودن آنها اشاره کرد، هرچند عکاسی با این نوع لنزها عموما دشوارتر و قیمت این لنزها هم گران‌تر است.
از عدد ۵/۶ و بیشتر‌، عمق میدان در عکس شکل می‌گیرد‌، یعنی هرچه عدد بالاتر می‌رود پس‌زمینه و پیش‌زمینه عکس واضح‌تر می‌شود.

در دو عکس پایین از دو دیافراگم مختلف، یکی با عدد پایین‌تر یا به اصطلاح دیافراگم بازتر و دیگری با عدد بالاتر یا دیافراگم بسته‌تر گرفته شده است.

عکس سمت راست با دیافراگم باز ۱/۸ و عکس سمت چپ با دیافراگم بسته ۱۶ عکاسی شده است.

در عکسی که دیافراگم بازتر است، همان‌طور که مشاهده می‌کنید فقط پیش‌زمینه عکس واضح است و در عکس بعدی با دیافراگم بسته‌تر، قسمت بیشتری از عکس واضح است. نسبت دیافراگم و سرعت شاتر‌، عکس یکدیگر است.

در گفتار بعد درباره سرعت شاتر و عملکرد آن صحبت خواهیم کرد.

سرعت شاتر: همان‌طور که پیش‌تر گفته شد قسمتی در داخل دوربین قرار دارد به نام پرده شاتر. زمان بالا و پایین رفتن و یا باز و بسته شدن این قطعه بسیار حساس را سرعت شاتر می‌گویند. پرده شاتر باعث می‌شود زمان نوری که باید به صفحه حساس برسد مشخص شود. دیافراگم مقدار نور و پرده شاتر زمان دریافت آن را کنترل می‌کند. سرعت شاتر می‌تواند چندین ثانیه، یک ثانیه و یا کسری از یک ثانیه باشد. دو حرف و T به علاوه اعدادی مانند ۱ ثانیه، ۱/۴، ۱/۸، ۱/۱۵، ۱/۳۰، ۱/۶۰، ۱/۲۵۰؛ ۱/۵۰۰ و ... تا ۱/۱۶۰۰۰ ثانیه، اعدادی است که بر روی دوربین‌ها به نسبت کارایی و قدرت‌شان قرار دارد.

حرف B از کلمه‌ی BULB گرفته شده است. وقتی دوربین بر روی این حالت قرار می‌گیرد، تا زمانی که دست عکاس بر روی دکمه عکسبرداری (دکمه شاتر) قرار دارد، پرده باز بوده و نور به صفحه ی حساس می‌رسد. از این روش برای خلق تصاویر خاص یا در عکاسی از ستارگان و آسمان در شب استفاده می‌شود. حرف T که روی برخی از دوربین ها حک شده است، دکمه شاتر را قفل می‌کند. یعنی با ضربه اول به دکمه عکسبرداری پرده شاتر باز می‌شود و با ضربه بعدی پرده شاتر بسته می‌شود. از این حالت زمانی استفاده می‌شود که عکاس مایل است دقایق متمادی به صفحه حساس نور بتاباند و این نوع عکاسی هم معمولا در مکان‌هایی با نور بسیار کم استفاده می‌شود.

در عکسی که در پایین می‌بینید، حدود ۳۰ ثانیه نور به صفحه حساس رسیده است.

در این عکس، دوربین بر روی حالت B قرار گرفته و حدود ۱۵ دقیقه نور دیده که ستارگان به علت چرخش زمین حالتی کشیده پیدا کرده‌اند. در این نوع عکاسی برای وضوح کامل تصویر باید از سه پایه استفاده کرد و یا دوربین را در جایی که ثابت و بدون حرکت باشد قرار داد.

هرچقدر این عدد بالاتر برود سرعت باز و بسته شدن پرده شاتر کمتر می‌شود و نور کمتری به عکس می‌رسد. مثلا عدد ۱/۱۶۰۰۰ یعنی یک ثانیه را به ۱۶۰۰۰ قسمت تقسیم کنم و یکی از آن قسمت‌ها مقدار زمانی است که صفحه حساس نور می‌بیند. همان‌طور که گفته شد نسبت دیافراگم و سرعت شاتر عکس یکدیگرند، یعنی هرچه عدد دیافراگم بالا برود، سرعت شاتر پایین می‌آید و بالعکس.

به سه عکس پایین توجه کنید. تمامی ماشین ها با سرعتی تقریبا یکنواخت در حدود ۴۰ کیلومتر در ساعت در حال عبور هستند. عکس اول با سرعت شاتر ۱/۳۰ ثانیه عکاسی شده است. همان‌طور که می‌بینید به دلیل سرعت شاتر کم‌، ماشین کشیده به نظر می رسد.

در عکس دوم همان عکس با سرعت شاتر متفاوتی عکاسی شده. سرعت ۱/۱۰۰ ثانیه کمی از کشیده شدن خودرو کاسته اما هنوز به علت سرعت شاتر نامناسب خودرو به صورت کاملا ثابت قرار ندارد.

اما در عکس سوم، سرعت شاتر ۱/۱۰۰۰ ثانیه است و باعث شده که خودرو با وجود اینکه سرعتی برابر با خودروهای بالا دارد، کاملا ثابت به نظر برسد.

اما عکس آخر متفاوت با بقیه است. این روش که به پَن یا پنینگ ‪(Panning)‬ شهرت دارد، زمانی اتفاق می افتد که سرعت شاتر دوربین را پایین می آوریم و دوربین را دقیقا همراه و هم سرعت با سوژه ی متحرک، می‌چرخانیم. من برای گرفتن این عکس سرعت ۱/۶۰ ثانیه را انتخاب کردم.

پس برای ثبت سوژه به صورت ثابت یا به اصطلاح «فریز» کردن سوژه، از سرعت شاتر بالا (که کسر کوتاه‌تری از ثانیه است) و برای کشیدگی در سوژه از سرعت شاتر پایین (که کسر بلندتری از ثانیه است) استفاده می‌کنیم.

سرعت شاتر با دیافراگم نسبت عکس و هر دو با حساسیت فیلم یا صفحه دیجیتال نسبت مستقیم دارند. یعنی هرچه قدر حساسیت فیلم و یا صفحه دیجیتال (ISO) بالاتر رود، سرعت شاتر و دیافراگم بالا می‌روند و بالعکس. بنابراین، برای ثبت عکس‌هایی با سرعت شاتر بالا نیاز به حساسیت بالاتر داریم و بدیهی است برای عکاسی از سوژه‌هایی که ثابت هستند می‌توانیم از سرعت شاتر پایین و حساسیت پایین‌تر استفاده کنیم.

حساسیت فیلم‌ها برای عکاسی در نقاط مختلف با نورهای مختلف طراحی شده اند و اکنون در دوربین‌های دیجیتال این تغییر را می توان بسیار راحت‌تر انجام داد. مثلا در کنار ساحل و یا در کویر که نور خورشید شدت بیشتری دارد بهتر است از حساسیت پایین‌تر استفاده شود و در نقاطی مانند روزهای ابری یا در نور داخل اتاق از حساسیت‌های بالا استفاده شود.

معمولا حساسیت‌ها را با اعدادی متفاوت نشان می‌دهند: عدد ۵۰، ۱۰۰، ۲۰۰ حساسیت‌های پایین و اعدادی چون ۸۰۰، ۱۲۵۰ و ... تا ۲۴۰۰۰ حساسیت‌های بالا هستند که می توان با آن‌ها از نور کرم شب‌تاب هم در شب عکاسی کرد. اعداد ۴۰۰ و عدد های نزدیک به آن را هم حساسیت متوسط می‌نامند.

درست است که هر چقدر حساسیت بالاتر رود کار برای عکاسی در نورهای کم آسان می‌شود، اما مشکل عمده فیلم‌ها یا صفحه‌های دیجیتالی با حساسیت بالا باعث می‌شود که ذراتی به نام گرین ‪(‬Grain‪)‬ یا پیکسل در عکس ظاهر شود که از وضوح عکس کاسته و از لحاظ بصری هم ناخوشایند به نظر می‌رسد. شرکت‌های سازنده دوربین‌های پیشرفته کنونی هر روزه سعی بر رفع این مشکل و بهینه‌سازی قابلیت‌های دوربین‌های جدید دارند.

در عکس بالا، یک عکس را با دو حساسیت مختلف مشاهده می‌کنید که یکی بدون گرین و دیگری با گرین‌های آزاردهنده دیده می‌شود. عکاسان نیز با خلاقیت خود از این گرین‌ها برای استفاده ی هنری در عکس‌ها استفاده می‌کنند. عکس سمت راست در فوتوشا‌پ گرین داده شده است اما عکسی با گرین بالا بی‌شباهت به آن نیست.
در گفتار بعدی به "سرعت فیلم و نورسنجی" می‌پردازیم.

سرعت فیلم و نورسنجی

سرعت فیلم یا سرعت ایزو (ISO)‬ عددی برای مشخص کردن و اندازه‌گیری حساسیت فیلم عکاسی یا حسگرهای الکترونیکی به نور است. در این بخش به تشریح نورسنجی و جزئیات آن می‌پردازیم.

فیلم‌هایی که حساسیت کمی به نور دارند، نیاز به زمان نوردهی بیشتری دارند و فیلم‌های حساسیت پایین نامیده می‌شوند. این نوع فیلم‌ها برای عکاسی در کویر، سواحل دریا و به طور کلی مکان‌هایی که نور شدت بیشتری دارد مناسب است‫.‬

در مقابل، فیلم‌هایی هستند که حساسیت بیشتری به نور دارند و به زمان نوردهی کمتری نیاز دارند. این فیلم‌ها را در عکاسی از مکان‌هایی با نور کم و یا برای عکاسی از سوژه‌های متحرک استفاده می‌کنند.

همان‌طور که در گفتار پیش گفته شد، برای ثابت کردن جسم متحرک در عکس نیاز به سرعت شاتر بالاتری داریم و سرعت شاتر هم با فیلم یا حساسیت صفحه حساس نسبت مستقیم دارد. سرعت فیلم‌ها را با ASA که محفف کلمهAmerican Standards Association و یا علامت اختصاری بین‌المللی ISO که مخفف International Organization for Standardization است نشان می‌دهند. پیش از این از کلمات اختصاری دیگری استفاده می‌شد که در حال حاضر کم‌استفاده یا بدون استفاده‌اند. بر روی جعبه فیلم‌های عکاسی یا دوربین‌های دیجیتال، می توانید این علایم اختصاری را پیدا کنید.

نورسنجی

همان‌طور که گفته شد، عکاسی یعنی نوشتن با نور. برای این‌که بدانیم چه‌طور نگارش بهتری داشته باشیم، باید نور را بشناسیم و آن را خوب به کار بگیریم. همیشه گفته‌اند که عکاس مبتدی نگران ابزارش است و عکاس حرفه‌ای نگران نور.

پس اینکه چه دوربینی، چه لنزی یا چه ابزاری به دست داریم می‌تواند مهم باشد، اما چگونگی به‌کارگیری این ابزار است که سبب می‌شود تا عکسی خوب را ثبت کنیم.

نورسنج دیجیتالی بر روی یک دوربین دیجیتال که نشان دهنده دیافراگم، سرعت شاتر، حساسیت و جزئیات دیگر است.

بر روی دوربین‌ها وسیله‌ای به نام نورسنج قرار دارد که در دوربین‌های جدید به صورت دیجیتالی و در دوربین‌های قدیمی تر، مکانیکی است. این وسیله میزان نور وارد شده به داخل دوربین را اندازه می‌گیرد و با توجه به حساسیت فیلم و سرعت شاتر، مقدار باز یا بسته بودن دیافراگم را به عکاس اطلاع می‌دهد. در دوربین‌هایی هم که نورسنج وجود ندارد، عکاسان از نورسنج‌های دستی استفاده می‌کنند و بعد مشخصات و اعداد به دست آمده از نورسنج دستی را به دوربین وارد می‌کنند.

عکاسان حرفه‌ای هم که به نورسنج دیجیتالی و یا مکانیکی دوربین‌شان اعتماد ندارند، از نورسنج های دستی استفاده می کنند.

تصویری از یک نورسنج دستی دیجیتال

عموما نورسنج‌های داخل دوربین به صورت‬ TTL هستند. این نوع نورسنجی مخفف کلمه Through The Lens به معنای از میان لنز است و در این نوع نورسنجی، نوری که از درون لنز به صفحه حساس می‌رسد به سه روش اندازه‌گیری می‌شود.

نورسنجی چند ناحیه‌ای: همان‌طور که از اسم این نوع نورسنجی پیداست، دوربین صفحه حساس را به چندین قسمت مساوی تقسیم می‌کند، نورهایی که به این قسمت‌ها رسیده را با یکدیگر جمع می‌کند و از آن میانگینی می‌گیرد و به صورت دیافراگم، سرعت شاتر و حساسیت نشان می‌دهد.

در عکس‌هایی که نور خورشید و سایه هر دو در عکس به یک اندازه قرار دارند این روش نورسنجی مناسب به نظر می‌آید. همان‌طور که می‌بینید تمامی عکس تقریبا نور یکنواختی دارد. (سمت چپ، بالا)

نورسنجی مرکزی و محیطی: این بار دوربین مرکز تصویر را نورسنجی کرده و نقاط دیگر در اهمیت کمتری قرار می‌گیرند. این نوع نورسنجی برای زمانی که سوژه ما در مرکز قرار دارد و نورسنجی دیگر نقاط چندان تاثیری در سوژه اصلی ندارند انجام می گیرد. (عکس وسط)

نورسنجی نقطه‌ای: دوربین نقطه‌ای از عکس که معمولا در مرکز تصویر هست را (یا نقطه‌ای را که عکاس مایل به نورسنجی آن است) می‌سنجد و بر بقیه قسمت‌های عکس ترجیح می‌دهد. هنگامی که عکاس بخواهد یک نقطه بر بقیه نقاط ترجیح پیدا کند و آن قسمت در عکس برجسته‌تر به نظر برسد از این نوع نورسنجی استفاده می‌شود. در این نوع نورسنجی معمولا قسمت نورسنجی شده به صورت طبیعی و بقیه کادر تیره و یا روشن می‌شود. رنگ نارنجی در وسط عکس نورسنجی شده و نور آن یکنواخت است و بقیه نقاط نسبت به مرکز یا زیادی روشن و یا زیادی تاریک هستند. (سمت راست، بالا)

انواع نورسنج‌ها عبارت‌اند از: تابشی، بازتابی و نقطه‌ای

نورسنج تابشی که به دو صورت تخت و نیم‌کره‌ای در بازار یافت می‌شود، نور منبع نوری را اندازه گرفته و بعد آن را به دوربین می‌دهد. در نورسنج بازتابی، نور بازتابیده شده از سوژه توسط نورسنج اندازه‌گیری می‌شود و در نهایت در نورسنج نقطه‌ای، زاویه محدودی از نور سنجیده می‌شود. این نورسنج مانند دوربین چشمی‌ای بر روی خود دارد که نقطه‌ای که قرار است نورسنجی شود را با آن می‌بینند و بعد آن نقطه مورد نظر را نورسنجی کرده و مشخصات دریافتی را بر روی دوربین اعمال می‌کنند.

دو روش آسان برای نورسنجی: فرض کنید سوژه شما در جایی است که دسترسی به آن مشکل و یا غیرممکن است و یا آن‌قدر دور است که نمی‌توانید تا آنجا بروید، نورسنجی کنید و دوباره به جایی برگردید که می‌خواهید عکس‌تان را از آن نقطه ثبت کنید.

در روش اول اگر نوری که به سوژه می‌تابد با جایی که شما در آن قرار دارید یکسان باشد، می‌توانید از کف دست خود برای نورسنجی استفاده کنید. به صورتی که نوری که روی دست‌تان قرار دارد را اندازه گرفته و بعد همان سرعت شاتر، دایافراگم و حساسیت را برای سوژه اصلی هم در نظر می‌گیرید.

به دلیل وجود سایه و آفتاب و نورهای متفاوت، وقتی نورسنجی ناحیه‌ای انجام دادم، عکس همان‌طور که در عکس اول مشاهده می‌کنید کمی روشن‌تر به نظر می‌رسد. در عکس دوم از کف دستم استفاده کردم و نور آفتابی را سنجیدم و همان مقدار نور را در عکس سوم اعمال کردم. همان‌طور که می‌بینید سایه‌ها تیره‌تر و آسمان آبی‌تر شد و بخشی که در نور آفتاب قرار داشته، متعادل‌تر به نظر می‌رسد.

در روش دوم فرض کنید از محیطی با لنز نرمال می‌خواهید عکاسی کنید، اما نور روی سوژه اصلی شما که در فاصله‌ای دورتر قرار دارد متفاوت است. در این حالت می‌توانید از لنز تله خود استفاده کنید. شی‌ء دوری را که می‌خواهید با لنز تله فتو نورسنجی کنید و سپس لنز را عوض کرده و از لنز قبلی یعنی نرمال استفاده کنید. بعد همان اطلاعاتی که با لنز تله دریافت کردید را به دوربین بدهید و عکس بگیرید. در عکس بالا از نور روی ماشین برای نورسنجی استفاده شده است.